Dưới đây, Tạp chí Giáo dục trân trọng lược dịch và giới thiệu quý bạn đọc về phân tích của Tae-Sul Seo (2018) trong bài viết với tiêu đề “Open access full-text databases in Asian countries”, tạm dịch là “Cơ sở dữ liệu toàn văn truy cập mở ở các nước Châu Á”.

Hiện trạng truy cập mở ở các nước Châu Á

Có 2 trang web truy cập mở đại diện, DOAJ và Open-DOAR: (1) DOAJ cung cấp số liệu thống kê theo quốc gia cụ thể cho các tạp chí truy cập mở: Hơn 10.000 tạp chí truy cập mở từ khắp nơi trên thế giới được đưa vào DOAJ; (2) OpenDOAR cung cấp số liệu thống kê quốc gia và châu lục cho các kho tổ chức: OpenDOAR cung cấp một danh sách đảm bảo chất lượng về các kho lưu trữ truy cập mở trên khắp thế giới.

Tình trạng hiện tại của truy cập mở ở các quốc gia Châu Á được điều tra bằng cách sử dụng dữ liệu từ DOAJ (https://doaj.org), OpenDOAR (http://www.opendoar.org) và các nền tảng dịch vụ tạp chí truy cập mở điển hình ở các nước Châu Á, bao gồm cả các bài báo toàn văn, được đánh giá cho thấy: + Các tạp chí Châu Á như các nước Indonesia, Ấn Độ và Trung Quốc có nhiều tạp chí đăng ký với DOAJ. Indonesia có số lượng tạp chí truy cập mở lớn nhất trên thế giới. Tại Indonesia, tất cả sinh viên đại học và sau đại học đều phải xuất bản 1 hoặc nhiều bài báo trên tạp chí trước khi thi cuối kì. Vì vậy, có nhiều tạp chí tồn tại và số lượng tạp chí truy cập mở cũng nhiều hơn so với các quốc gia khác; + Số liệu thống kê từ OpenDOAR, Châu Á chiếm 20,2% trong tổng số kho lưu trữ này, sau Châu Âu. Nhật Bản có nhiều kho lưu trữ nhất trong số các quốc gia châu Á vì chính phủ Nhật Bản đã đầu tư vào việc xây dựng các kho tổ chức từ năm 2006.

Cơ sở dữ liệu Tạp chí Truy cập Mở ở các Quốc gia Châu Á

Cũng như các khu vực khác, các chính sách và thông lệ tiếp cận mở đang được áp dụng ở Châu Á, mặc dù tiến độ khác nhau rất nhiều ở các quốc gia khác nhau. Các quốc gia châu Á vận hành tốt các nền tảng quốc gia về tạp chí truy cập mở là Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản. Vì vậy, nghiên cứu này giới thiệu các nền tảng dịch vụ tạp chí lớn của 3 quốc gia này.

Hàn Quốc: Nền tảng tạp chí truy cập mở đầu tiên của Hàn Quốc bao gồm khoảng 130 tạp chí y sinh với các bài báo toàn văn. Trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, Viện Thông tin Khoa học và Công nghệ Hàn Quốc đã và đang xây dựng một nền tảng tạp chí truy cập mở được gọi là KpubS. Tính đến năm 2017, KPubS bao gồm 115 tạp chí. KOFST cung cấp lợi thế cho các tạp chí truy cập mở trong việc đánh giá hỗ trợ tạp chí. Tóm lại, hầu hết tất cả các nền tảng tạp chí truy cập mở của Hàn Quốc đều chứa các tạp chí được xuất bản bằng tiếng Anh hoặc tiếng Hàn, giao diện là tiếng Anh và văn bản đầy đủ ở dạng JATS XML.

Trung Quốc: Năm 2010, Hội nghị Tiếp cận Mở rộng Berlin lần thứ 8 - lần đầu tiên được tổ chức bên ngoài Châu Âu - được tổ chức tại Bắc Kinh. Như vậy, các cộng đồng khoa học Trung Quốc đã rất tích cực trong việc thúc đẩy tiếp cận mở. Trung Quốc cũng có một dịch vụ tạp chí truy cập mở được gọi là Tạp chí Truy cập Mở rộng Trung Quốc, do Viện Khoa học Trung Quốc điều hành, bao gồm hơn 600 tạp chí trong tất cả các lĩnh vực. Giao diện là tiếng Trung và người đọc có thể nhận toàn văn thông qua các liên kết được cung cấp. Để khắc phục khả năng hiển thị toàn cầu thấp của các tạp chí truy cập mở bằng tiếng Trung, các nhà xuất bản nên tham gia vào mạng lưới xuất bản học thuật trên toàn thế giới và tương tác nhiều hơn với các đối tác bên ngoài Trung Quốc để có thể là một phần của cộng đồng xuất bản toàn cầu, có thể theo dõi các xu hướng mới trong xuất bản tạp chí.

Nhật Bản: Tình hình xuất bản học thuật ở Nhật Bản cũng tương tự như ở Hàn Quốc và Trung Quốc. Liên minh Tài nguyên Học thuật và Xuất bản Học thuật (SPARC) Nhật Bản đã được thành lập vào năm 2003 nhằm thúc đẩy các tạp chí truy cập mở của tổ chức này. Sau đó, chính sách truy cập mở đã được chính phủ Nhật Bản thông qua vào năm 2013. Cơ quan Khoa học & Công nghệ Nhật Bản điều hành J-STAGE, bao gồm hơn 2.000 tạp chí khoa học và công nghệ được xuất bản tại Nhật Bản. J-STAGE hiện có giao diện tiếng Nhật. Cơ quan Khoa học & Công nghệ Nhật Bản đã sử dụng J-STAGE làm nền tảng tạp chí truy cập mở và giao diện tiếng Anh mới được mở gần đây.

Kết luận

Nghiên cứu này thể hiện hiện trạng truy cập mở ở các nước Châu Á được điều tra với dữ liệu từ DOAJ và OpenDOAR và giới thiệu các nền tảng dịch vụ báo chí truy cập mở điển hình ở các nước Châu Á. Indonesia có số lượng tạp chí truy cập mở lớn nhất so với các quốc gia nào trên thế giới, trong khi Nhật Bản có số lượng lớn thứ ba về kho tổ chức. Ở Hàn Quốc, các dịch vụ toàn văn bằng XML phổ biến hơn các nước khác trong Châu Á. Các quốc gia châu Á khác dường như không thiết lập tốt cơ sở hạ tầng truy cập mở. Từ đó, nghiên cứu này khuyến nghị cần phát triển cơ sở hạ tầng truy cập mở thông qua hợp tác giữa các quốc gia có cơ sở hạ tầng truy cập mở tương đối tốt và các quốc gia chưa có. Ví dụ, các nhà nghiên cứu nên làm việc cùng nhau thông qua hiệp hội của các biên tập viên như Hội đồng Biên tập Khoa học Châu Á hoặc thông qua các hội đồng như Truy cập Mở rộng Châu Á.

Tài liệu tham khảo

Tea-Sul Seo (2018). Open access full-text databases in Asian countries. Science Editing, 5(1): 26-31. https://doi.org/10.6087/kcse.114.